Katip Çelebi: Osmanlı Coğrafya Bilimine yaparak Katkılar
Katip Çelebi (1609 – 1657) Türk tarihçileri arasında önemli bir yere sahiptir. Jem Sultan 2. Ahmed’in ölümünden sonra geçtiği gibi, Osmanlı Devleti’nin güçlenme ve etkilerinin korunması için Stratejik etki istediğini duydu. O dönem Katip Çelebi Osmanlı topraklarının coğrafi konumlarını analiz etmeyi ve gözlemlerini toplayarak doğal sinirleri ölçmek ve barındırmak için bir çözüm sunmuştur.
Katip Çelebi’nin Coğrafyaya Kattıkları
-
- Haritacılık ve Haritasal Çalışmalar: Katip Çelebi Türk coğrafyası tarihine harita önermeyi önerdi. Haritalarının çoğu Roma imparatorluğundan devralındı, ancak verilerin anlamını çıkaramayacağını anlayarak kendi haritalarını çizdi. Hatta atlas ve harita ölçüleri de o dönemde kullanılmaya başlandı.
-
- Yer Adları Belirleme: Katip Çelebi’nin coğrafya çalışmalarında bazı önemli katkıları arasında adların belirlemesi de vardı. Türkiye’deki ilk haritayı çizen kişi o olmuştur.
-
- Türkiye’nin Coğrafyasını Analiz Etme: Katip Çelebi’nin eseri Türkiye’deki tarih, demografya, topraklar, denizler ve diğer unsurları değerlendirmeye yönelik çalışmasıdır.
Başarıları
Katip Çelebi’nin çalışmaları Avrupa’daki coğrafya bilimine önemli ölçüde katkı da bulunmuştur. O dönemde çoğu strateji veya politik amaçlarla kullanılan haritalar günümüzde fiziksel ve kültürel toprakların analizi için yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, Katip Çelebi bu konuda doğal olarak gölgeleme ve gözetim altına alma tavsiyeleri Avrupa topraklarına da uygulandı.
Katip Çelebi Osmanlı coğrafyası bilimine yaptığı bu katkılar sayesinde Osmanlı topraklarının dolaşmasını düzelterek Türkiye’nin günümüzdeki görünümüne yardımcı olmuştur. “18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda önemli araştırmalar yapan ve özgün eserler veren Katip Çelebi, Osmanlı Coğrafya bilimine doğrudan bir bağ kurmakla ünlüdür. Katip Çelebi, ortaçağın “ölçme ve saptama” düşüncesi üzerine kurulan coğrafya biliminin teorik yönünden irdelemesini ve tahlil ederken, özellikle kıyı şeridinin takvimi meselesini takdim etmiştir.
Katip Çelebi, Anadolu’nun kültür tariflerini en kısa şekliyle anlatan kitabının editörlüğünü yapmıştır. Bu kitap, çoğunlukla Osmanlı topraklarının yönetiminde yardım sağlamak amacı ile tutulan registers bazında, bir tür anahtar olarak kullanılan materyale dayanmaktadır. Bu tür kaynaklar Anadolu’daki askeri kayıtlar, tahrir defterleri ve mezkur ve cins diğer kayıtlar ile birlikte ele alınmaktadır.
Katip Çelebi aynı zamanda önemli miktarda tarihsel veri toplayan ve analiz eden bir Araştırmacıdır. Kendisinin bu yöndeki başlıca çalışmalarının arasında, Osmanlı İmparatorluğu sınırlarının incelenmesi, kültürler arasındaki müdahalenin ve etkileşimin değerlendirilmesi, dinsizlik ve sapkınlık ile mücadele, suikastların önlenmesi gibi konularda önerileri olan, ayrıca özellikle İstanbul’un silah taşıyan vatandaşları hakkında tartışmalarının olduğu “İttifâkiye-i Celîle-i Osmaniye” kitabını hazırlamıştır.
Katip Çelebi’nin askeri olaylara, hükümdarlara ve coğrafyaya dair arşivleri Gazi Husrev-beg ve diğer arşivlerle karşılaştırarak, Osmanlı İmparatorluğu’nun varlık ve yayılma ilkelerini tespit etmeyi amaçlayan eserlerinde mevcuttur. Asıl amacı ise Türk coğrafyası hakkında sağlam temelli kanıtlara sahip olmaktı.
Katip Çelebi’nin çalışmaları ve eserleri, bu dönemde Osmanlı coğrafyasının tanımı ve anlaşılmasında önemli rol oynamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırlarının araştırılması, yaşanan siyasi olaylar ve coğrafya ile ilgili olanların incelenmesi ve kavramsal düşünceye sahip olmaları için bu eserler referans alınmıştır.Bu şekilde Katip Çelebi, Osmanlı Coğrafya bilimine yaptığı büyük katkılar ile anılıyor. “
