Nobel Ödülleri

Nobel Ödülleri Nedir?

Nobel Ödülleri, her yıl insanlığa büyük katkılar sağlayan kişilere verilen prestijli uluslararası ödüllerdir. 1895 yılında İsveçli kimyager ve mucit Alfred Nobel’in vasiyetiyle başlatılan bu ödüller, fizik, kimya, tıp, edebiyat, barış ve ekonomi olmak üzere altı farklı kategoride verilmektedir. Nobel Ödülleri, dünya genelinde bilimin, sanatın ve barışın teşvik edilmesine büyük katkı sağlar. Her yıl 10 Aralık’ta, Alfred Nobel’in ölüm yıl dönümünde Stockholm ve Oslo’da düzenlenen törenlerle ödüller sahiplerine takdim edilir.

Nobel Barış Ödülü diğer kategorilerden farklı olarak Norveç’te verilir ve barışa katkı sağlayan kişi veya kurumlara takdim edilir. Nobel Ödülleri, dünya çapında en prestijli ödüller olarak kabul edilir ve kazananlara büyük bir itibar sağlar. Ödüller, insanlığın ilerlemesine olan katkıları kutlamak ve gelecek nesillere ilham vermek amacı taşır.

Nobel Ödüllerinin Tarihçesi

Nobel Ödülleri, 1895 yılında İsveçli kimyager, mühendis ve mucit Alfred Nobel tarafından başlatılmıştır. Alfred Nobel, dinamitin mucidi olarak büyük bir servet elde etmiş ve yaşamı boyunca bilim ve teknolojinin ilerlemesine katkıda bulunmuştur. Ancak, Nobel’in vasiyetinde belirttiği üzere, hayatının son yıllarında keşiflerinin savaş ve yıkımda kullanılmasından rahatsızlık duymaya başlamıştır. Bu nedenle, ölümünden önce, kazandığı servetin büyük bir kısmının her yıl insanlığa en büyük faydayı sağlayanlara ödüller verilmesi için kullanılmasını istemiştir.

Nobel’in vasiyeti, bilim, edebiyat ve barışa katkıda bulunan kişilere ödül verilmesini önermekteydi. Bu doğrultuda, 1901 yılında ilk Nobel Ödülleri verildi. Nobel’in belirlediği kategoriler; Fizik, Kimya, Tıp, Edebiyat ve Barış ödülleriydi. 1968 yılında, İsveç Merkez Bankası Nobel’in anısına bir ekonomi ödülü oluşturdu ve bu ödül, Nobel Ekonomi Ödülü olarak bilinmeye başlandı.

Nobel Ödülleri, her yıl 10 Aralık tarihinde, Nobel’in ölüm yıldönümünde düzenlenen törenlerle Stockholm ve Oslo’da sahiplerine takdim edilmektedir. Nobel Barış Ödülü, diğer ödüllerden farklı olarak Norveç’in başkenti Oslo’da verilmektedir. Bu ödüller, insanlığa büyük katkı sağlayan bireylerin ve kurumların ödüllendirilmesini amaçlar ve dünya çapında en prestijli ödüller arasında yer alır.

Nobel Ödül Törenleri

Nobel Ödül Törenleri, her yıl 10 Aralık tarihinde, Alfred Nobel‘in ölüm yıldönümünde düzenlenen prestijli etkinliklerdir. Nobel Ödülleri, bilim, edebiyat ve barışa katkıda bulunan kişi ve kuruluşlara verilir. Fizik, Kimya, Tıp, Edebiyat ve Ekonomi kategorilerindeki ödüller İsveç’in başkenti Stockholm‘de düzenlenen bir törenle sahiplerine takdim edilir. Nobel Barış Ödülü ise farklı olarak Norveç’in başkenti Oslo‘da verilir.

Törenlerde, ödül kazananlara altın Nobel madalyası, bir diploma ve para ödülü takdim edilir. Nobel ödül töreni, dünya çapında büyük bir medya ilgisi görür ve bilim, sanat, politika gibi çeşitli alanlardan önemli isimler törene katılır. Nobel kazananlar, ödüllerini aldıktan sonra Nobel dersi vererek, kazandıkları alanda yaptıkları çalışmaları ve katkılarını anlatırlar. Törenin ardından, kazananlar ve davetliler için büyük bir Nobel ziyafeti düzenlenir.

Nobel Ödül Törenleri, yalnızca bilim ve edebiyat alanındaki başarıları değil, aynı zamanda barışa olan katkıları da kutlaması nedeniyle dünya genelinde büyük bir öneme sahiptir.

Nobel Ödül Süreci Nasıl İşler?

Nobel Ödülleri dünya çapında en prestijli ödüller olarak kabul edilir ve her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat, barış ve ekonomi dallarında insanlığa önemli katkılar sağlayan kişilere verilir. Bu ödüllerin verilmesi oldukça titiz ve detaylı bir süreci içerir. Nobel ödül süreci, ödül kategorilerine göre belirli bir takvim doğrultusunda işler ve uzun bir değerlendirme aşamasını kapsar.

1. Aday Gösterme Süreci

Nobel Ödülleri için adaylar, belirli kişiler ve kuruluşlar tarafından gösterilebilir. Aday gösterme süreci her yıl Eylül ayında başlar ve Nobel komiteleri tarafından belirlenen bilim insanları, akademisyenler, üniversiteler, önceki Nobel ödülü sahipleri ve belirli kuruluşlar aday gösterme hakkına sahiptir. Aday gösterilen kişilerin isimleri ve adaylık bilgileri, sürecin şeffaflığına rağmen 50 yıl boyunca gizli tutulur.

2. Adaylıkların Değerlendirilmesi

Aday gösterme sürecinin tamamlanmasının ardından, Nobel komiteleri adaylıkları incelemeye başlar. Komiteler, kendi alanlarında uzman olan bilim insanları ve uzmanlardan oluşur. Adaylar, bilimsel başarıları, edebi çalışmaları veya barışa katkıları doğrultusunda detaylı bir şekilde değerlendirilir. Bu aşama oldukça titiz bir süreçtir ve her bir adayın başarıları kapsamlı şekilde incelenir.

3. Uzman Görüşleri ve İncelemeler

Nobel komiteleri, adayların başarılarını değerlendirmek için bağımsız uzmanlardan ve danışmanlardan raporlar alır. Bu raporlar, adayların işlerinin bilimsel ve toplumsal katkılarını ölçmek amacıyla kullanılır. Her bir adayın çalışmaları hakkında tarafsız ve derinlemesine raporlar hazırlanır.

4. Nihai Karar ve Oylama

Değerlendirme süreci tamamlandıktan sonra, Nobel komiteleri ödül sahiplerini seçer. Her kategoride, nihai oylama yapılarak ödül kazanan kişi veya kuruluş belirlenir. Oylama sonucu komitenin en az üçte iki çoğunluğuyla alınır. Bu oylama süreci Ekim ayında tamamlanır ve ödül kazananlar kamuoyuna duyurulur.

5. Ödüllerin Açıklanması

Nobel Ödülleri, genellikle Ekim ayında açıklanır. Kazananlar, basın toplantıları ve Nobel komiteleri tarafından resmi olarak duyurulur. Kazanan isimler açıklandığında dünya genelinde büyük bir ilgiyle takip edilir.

6. Nobel Ödül Töreni

Nobel Ödül Töreni, Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık tarihinde Stockholm ve Oslo’da düzenlenir. Tören sırasında kazananlara Nobel madalyası, diploma ve para ödülü verilir. Her bir kazanan ayrıca kendi alanında gerçekleştirdiği çalışmalarla ilgili bir Nobel dersi sunar.

Tüm Nobel Ödülü kazananların isimlerini ve başarılarını yazmak, çok geniş bir bilgi listesi olduğundan burada tamamını listelemek teknik olarak mümkün değil. Nobel Ödülleri, 1901 yılından bu yana her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat, barış ve ekonomi gibi çeşitli kategorilerde verilmektedir ve yüzlerce kişi bu ödülü kazanmıştır.

Ancak, her kategori için önemli ve tanınmış birkaç Nobel Ödülü kazananını örnek olarak aşağıda bulabilirsiniz:

Nobel Fizik Ödülü Kazananları:

• Albert Einstein (1921): Fotoelektrik etki çalışmaları için.
• Marie Curie (1903): Radyoaktivite üzerine yaptığı çalışmalar için.
• Richard Feynman (1965): Kuantum elektrodinamiği üzerine çalışmaları için.

Nobel Kimya Ödülü Kazananları:

• Marie Curie (1911): Polonyum ve radyum elementlerini keşfi için.
• Linus Pauling (1954): Kimyasal bağlar üzerine çalışmaları için.
• Ahmed Zewail (1999): Femtokimya alanındaki çalışmaları için.

Nobel Tıp Ödülü Kazananları:

• Alexander Fleming (1945): Penisilini keşfi için.
• James Watson, Francis Crick ve Maurice Wilkins (1962): DNA’nın yapısının keşfi için.
• Tu Youyou (2015): Malarya tedavisinde kullanılan artemisininin keşfi için.

Nobel Edebiyat Ödülü Kazananları:

• Gabriel Garcia Marquez (1982): “Yüzyıllık Yalnızlık” adlı eseri için.
• Ernest Hemingway (1954): “Yaşlı Adam ve Deniz” adlı eseri için.
• Orhan Pamuk (2006): Kültürel çatışmalar üzerine yazdığı eserleri için.

Nobel Barış Ödülü Kazananları:

• Nelson Mandela (1993): Güney Afrika’daki ırk ayrımına son vermedeki rolü için.
• Malala Yousafzai (2014): Kız çocuklarının eğitimi için verdiği mücadele için.
• Martin Luther King Jr. (1964): ABD’de sivil haklar hareketindeki liderliği için.

Nobel Ekonomi Ödülü Kazananları:

• Paul Samuelson (1970): Modern ekonomi teorisi üzerine yaptığı çalışmaları için.
• Amartya Sen (1998): Refah ekonomisi üzerine yaptığı çalışmaları için.
• Joseph Stiglitz (2001): Asimetrik bilgi üzerine yaptığı çalışmaları için.

Bu liste, ödül kazananların yalnızca bir kısmını içermektedir. Nobel Ödülleri’ni kazananların tam listesine Nobel Ödülleri’nin resmi web sitesinden ulaşabilirsiniz: NobelPrize.org.

Tartışmalı Nobel Ödülleri kazananlar

Tartışmalı Nobel Ödülleri kazananları, çeşitli nedenlerle ödüllerin verildiği dönemde veya sonrasında eleştirilmiş kişilerdir. Bu tartışmalar genellikle ödül verilen kişinin veya organizasyonun politik duruşu, ödüllerin verilme gerekçeleri veya belirli başarıların ahlaki yönleriyle ilgilidir. İşte tartışmalı Nobel Ödülü alan bazı isimler:

1. Henry Kissinger (Nobel Barış Ödülü, 1973)

• Neden Tartışmalı?: Henry Kissinger, Vietnam Savaşı’nı sona erdirmeye yönelik barış görüşmeleri nedeniyle Nobel Barış Ödülü’nü aldı. Ancak ödül, Kuzey Vietnam’dan Le Duc Tho ile paylaşılmıştı. Kissinger’ın ödül kazanması, ABD’nin Vietnam’daki bombalama kampanyalarındaki rolü nedeniyle yoğun şekilde eleştirildi. Le Duc Tho ödülü kabul etmemişti, çünkü barışın henüz tam sağlanmadığını düşünüyordu.

2. Aung San Suu Kyi (Nobel Barış Ödülü, 1991)

• Neden Tartışmalı?: Myanmar’daki askeri diktatörlüğe karşı verdiği mücadele nedeniyle Aung San Suu Kyi Nobel Barış Ödülü’nü kazandı. Ancak yıllar sonra, Suu Kyi’nin siyasi iktidara gelmesiyle Myanmar’daki Rohingya Müslümanlarına karşı yapılan soykırım ve insan hakları ihlalleri konusundaki sessizliği ve tavrı uluslararası toplulukta büyük tepki topladı. Bazı kişiler, bu ödülün geri alınması gerektiğini savundu.

3. Yaser Arafat (Nobel Barış Ödülü, 1994)

• Neden Tartışmalı?: Yaser Arafat, İsrail Başbakanı Yitzhak Rabin ve Dışişleri Bakanı Şimon Peres ile birlikte, İsrail-Filistin barış sürecindeki rolü nedeniyle Nobel Barış Ödülü’nü aldı. Ancak Arafat’ın geçmişte bir direniş lideri olarak İsrail’e yönelik saldırılar düzenlemesi nedeniyle ödülü alması birçok kesimde büyük tartışmalara yol açtı. Aynı zamanda, İsrail-Filistin barış sürecinin başarısız olması bu ödülün daha da tartışmalı hale gelmesine neden oldu.

4. Barack Obama (Nobel Barış Ödülü, 2009)

• Neden Tartışmalı?: Barack Obama, başkanlık döneminde daha yeni seçilmişken Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü. Komite, Obama’nın uluslararası diplomasiyi güçlendirme ve nükleer silahsızlanma konusundaki çabalarını takdir etmişti. Ancak birçok kişi, bu ödülün gereğinden erken verildiğini ve Obama’nın o dönemde henüz kayda değer bir barış başarısına imza atmadığını savundu.

5. Bob Dylan (Nobel Edebiyat Ödülü, 2016)

• Neden Tartışmalı?: Bob Dylan, müzik kariyeri ve şarkı sözlerindeki edebi değeri nedeniyle Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görüldü. Ancak Dylan bir yazar değil, bir müzisyendi ve bu durum edebiyat çevrelerinde büyük tartışmalara yol açtı. Birçok kişi, ödülün geleneksel anlamda edebiyatla ilgisi olmayan bir sanatçıya verilmesini eleştirdi. Ayrıca, Bob Dylan’ın ödüle birkaç hafta boyunca yanıt vermemesi de tartışmaları alevlendirdi.

6. Menachem Begin (Nobel Barış Ödülü, 1978)

• Neden Tartışmalı?: İsrail Başbakanı Menachem Begin, Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat ile birlikte Camp David Anlaşması’ndaki rolü nedeniyle Nobel Barış Ödülü’nü aldı. Ancak Begin’in, İsrail’in 1940’lar ve 50’lerdeki bağımsızlık mücadelesinde şiddet yanlısı direniş gruplarıyla olan geçmişi ve Arap-İsrail çatışmalarındaki katı duruşu bu ödülün tartışılmasına neden oldu.

7. Dmitri Muratov ve Maria Ressa (Nobel Barış Ödülü, 2021)

• Neden Tartışmalı?: Dmitri Muratov ve Maria Ressa, basın özgürlüğü ve ifade özgürlüğü için verdikleri mücadele nedeniyle Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü. Muratov’un Rusya’daki çalışmaları büyük övgü alırken, bazı kesimler ödülün otoriter yönetimlerle işbirliği yaptığı iddiasında bulundukları medya mensuplarına verilmemesi gerektiğini savundu. Benzer şekilde, Ressa’nın da Filipinler’de yargılandığı davalar nedeniyle ödülü alması bazı çevrelerde tartışmaya yol açtı.

8. İvo Andrić (Nobel Edebiyat Ödülü, 1961)

• Neden Tartışmalı?: İvo Andrić, “Drina Köprüsü” gibi Balkan tarihi üzerine yazdığı eserlerle Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görüldü. Ancak ödül, Andrić’in yazılarında yer alan milliyetçi ve tartışmalı anlatılar nedeniyle bazı Balkan ülkelerinde ve gruplarında eleştirilere yol açtı. Özellikle, ödülün siyasi yansımaları zaman içinde daha belirgin hale geldi.

9. Kissinger ve Le Duc Tho (Nobel Barış Ödülü, 1973)

• Neden Tartışmalı?: Henry Kissinger ve Le Duc Tho’nun Vietnam Savaşı’ndaki barış görüşmelerinden dolayı aldıkları Nobel Barış Ödülü, savaşın henüz sona ermemesi nedeniyle büyük tartışmalara yol açtı. Le Duc Tho ödülü reddederken, Kissinger’ın barış ödülü alması eleştirildi çünkü birçok kişi Kissinger’ı savaşın uzamasına neden olmakla suçladı.

10. Peter Handke (Nobel Edebiyat Ödülü, 2019)

• Neden Tartışmalı?: Peter Handke, Yugoslavya’nın dağılma sürecinde Sırp lider Slobodan Milošević’i savunduğu söylemleri ve Sırp savaş suçlarını reddettiği için büyük eleştiriler aldı. Edebiyat ödülüne layık görülmesi, özellikle Bosna Savaşı sırasında Sırp güçleri tarafından yapılan katliamların uluslararası topluluk tarafından kınandığı bir dönemde, çok sayıda protestoya ve eleştiriye neden oldu.

Sonuç

Nobel Ödülleri genellikle insanlığa büyük katkılar sağlayan kişi ve kuruluşlara verilirken, bazı ödüller politik, etik ve ahlaki nedenlerle büyük tartışmalara neden olmuştur. Bu tartışmalar, ödülün hak edilip edilmediği veya verilen kişilerin geçmişleriyle ilgilidir. Nobel Ödülleri’nin evrensel prestijine rağmen, bu gibi örnekler ödüllerin her zaman oybirliğiyle kabul edilmediğini göstermektedir.