Mevlevilik ve Hinduizm Benzerlikleri
Mevlevilik (Mevlevi tarikatı) ve Hinduizm, farklı kültürel ve coğrafi kökenlere sahip olmakla birlikte, bazı benzerlikler içerir. İşte bu iki manevi sistemin benzer özellikleri:
- Tanrısal Birlik ve Aşk:
- Mevlevilik: Mevlana Celaleddin Rumi’nin öğretilerine dayanan Mevlevilik, Tanrı’ya aşkla bağlanmayı, evrende Tanrısal birliği bulmayı öğütler. Allah’a aşk, varoluşun merkezinde yer alır.
- Hinduizm: Hinduizm’de de tanrısal varlıkla (Brahman) bir olma arzusu vardır. Özellikle Bhakti hareketinde, Tanrı’ya duyulan sevgi ve bağlılık, Tanrısal aşk olarak ifade edilir.
- Manevi Yolculuk (Spritüel Aydınlanma):
- Mevlevilik: Sema töreni ile ifade edilen döngüsel hareket, ruhun Tanrı’ya olan yolculuğunu sembolize eder. Bu, bir aydınlanma sürecidir.
- Hinduizm: Hinduizm’de de meditasyon, yoga ve çeşitli ritüeller aracılığıyla insanın ruhsal yolculuğu ve aydınlanma (mokşa) arayışı ön plandadır.
- Mistik Deneyim ve İçsel Dönüşüm:
- Mevlevilik: Mevlevi dervişleri, sema ve zikirle Tanrı’ya ulaşmaya çalışırken, içsel bir dönüşüm geçirirler.
- Hinduizm: Hindu mistik geleneklerinde (özellikle Advaita Vedanta’da), bireylerin içsel bir dönüşümle evrensel gerçeği idrak etmeleri esastır. Meditasyon ve yoga gibi uygulamalarla bu deneyim aranır.
- Reenkarnasyon İnancı:
- Mevlevilik: İslam’da reenkarnasyon inancı doğrudan yer almasa da, Mevlana’nın eserlerinde, özellikle Mesnevi‘de, ruhun sürekli bir yolculuk ve dönüşüm içinde olduğu, ölümün bir son değil, bir yeniden doğuş olduğu vurgulanır.
- Hinduizm: Reenkarnasyon, Hinduizm’in temel kavramlarından biridir. Ruh, karmik döngüler sonucunda beden değiştirir ve nihai hedef, reenkarnasyon döngüsünden kurtulup mokşaya ulaşmaktır.
- Müzik ve Dansla İbadet:
- Mevlevilik: Müzik ve dans (sema) Mevleviliğin merkezinde yer alır. Müzik, ruhsal bir yükseliş ve Tanrı’ya olan aşkı ifade etme aracı olarak kullanılır.
- Hinduizm: Hindu tapınak ritüellerinde ve festivallerinde müzik ve dans önemli bir yer tutar. Özellikle tanrı ve tanrıçalara adanan danslar (örneğin Bharatanatyam) ibadet sırasında yapılır.
Bu benzerlikler, her iki öğretinin de mistik, ruhani deneyimlere ve Tanrısal aşk anlayışına verdiği önemin bir yansımasıdır. Ancak her iki sistem de kendi kültürel ve dini bağlamları içinde özgündür.
- Evrensel Kardeşlik ve Hoşgörü:
- Mevlevilik: Mevlana, insanları dil, din, ırk gibi ayrımlar yapmadan sevgi ve hoşgörüyle kucaklamıştır. “Ne olursan ol gel” sözleri, Mevleviliğin hoşgörü anlayışını yansıtır.
- Hinduizm: Hinduizm, birçok farklı inanışa ve tanrıya saygı duyan, geniş bir hoşgörü kültürüne sahip bir dindir. Farklı yolların (karma, bhakti, jnana) hepsinin aynı nihai gerçeğe ulaştırabileceği kabul edilir.
- Çilecilik ve Nefs Terbiyesi:
- Mevlevilik: Mevlevi dervişleri, nefsin terbiyesi ve dünya malına bağlılıktan kurtulmak için çile çekerler. Nefs ile mücadele, içsel arınmanın önemli bir parçasıdır.
- Hinduizm: Hinduizm’deki yogiler ve sadhu’lar, maddi dünyadan el çekerek manevi bir arayışa girerler. Nefsi kontrol etmek (yoga pratiği ve oruç gibi yöntemlerle) Hinduizm’de de büyük önem taşır.
-
mevlevilik ve hinduizm benzerlikleri islamda ruhaniyet
- Tekrar Eden Döngüler ve Döngüsellik Anlayışı:
- Mevlevilik: Sema sırasında dervişlerin döngüsel hareketleri, evrendeki her şeyin sürekli bir döngü içinde olduğunu, yaşamın, ölümün ve yeniden doğuşun kesintisiz bir devinim halinde olduğunu temsil eder.
- Hinduizm: Hinduizm’de yaşam ve ölüm döngüsü (samsara) önemli bir kavramdır. Evrenin ve bireylerin sürekli bir yeniden doğuş sürecinde olduğu, karma yasasına göre bu döngünün devam ettiği düşünülür.
- Evrensel Bilgelik:
- Mevlevilik: Mevlana’nın eserlerinde sıkça geçen evrensel bilgelik ve bilgi arayışı, insanın ruhsal olarak olgunlaşmasını sağlayan bir süreç olarak anlatılır. Mevlevilik, bilginin ve sezginin önemini vurgular.
- Hinduizm: Hinduizm’deki Vedalar ve Upanişadlar gibi kutsal metinlerde de evrensel bilgelik, bilgeliğe ulaşma ve insanın içsel gerçeği bulması temel hedeftir.
- İnsan ve Tanrı Arasında Vasıtasız Bir İlişki:
- Mevlevilik: Mevlevilikte dervişlerin Tanrı ile doğrudan ve aracısız bir ilişki kurduklarına inanılır. İbadet ve zikir aracılığıyla Tanrı’ya ulaşmak mümkündür.
- Hinduizm: Hinduizm’de özellikle Advaita Vedanta ekolünde bireyin Tanrı (Brahman) ile özdeş olduğu ve bu birliktelik için bir aracının gerekmediği vurgulanır.
- Duaların ve Mantraların Önemi:
- Mevlevilik: Zikirler ve dualar Mevleviliğin temel ibadet biçimlerindendir. Bu dualar, Tanrı’ya yakınlaşmak ve manevi arınmayı sağlamak için yapılır.
- Hinduizm: Hinduizm’de de mantralar büyük bir öneme sahiptir. Özellikle “Om” gibi mantralar, Tanrısal olanla bir olma ve zihni arındırma amacını taşır.
Bu iki mistik yol, insanın içsel arayışına, manevi olgunluğa ve evrensel aşk anlayışına dayalı olarak birbirine paralel yaklaşımlar sunar. Hem Mevlevilik hem de Hinduizm, insan ruhunun birliği ve Tanrı ile bütünleşme arayışına odaklanarak mistik deneyimlere önem verir.
Mevlevilik ve Hinduzim Farklılıkları
Mevlevilik ve Hinduizm arasında birçok benzerlik bulunsa da, aralarındaki bazı temel farklar da dikkat çekicidir. İşte bu iki mistik geleneğin farklılaştığı bazı noktalar:
- Teolojik Yapı:
- Mevlevilik: Mevlevilik, İslam’ın bir tarikatıdır ve temel inanç yapısı tek Tanrı’ya (Allah) inanma, peygamberlere iman ve İslam’ın diğer temel inanç esaslarına dayanır. Mevlevilik, İslam’ın tevhid (tek tanrı) inancını merkeze alır.
- Hinduizm: Hinduizm ise politeist (çok tanrılı) bir inanç yapısına sahiptir. Hinduizm’de binlerce farklı tanrı ve tanrıça vardır ve bu tanrılar Brahman’ın (evrensel ruh) farklı tezahürleri olarak kabul edilir. Ayrıca, monoteist ve ateist yorumlara da açıktır.
- Peygamberlik ve Kutsal Kitaplar:
- Mevlevilik: İslam’da olduğu gibi Mevlevilik de peygamberler inancına ve Kuran’a bağlıdır. Mevlana’nın yazıları, Kuran ve hadislerle uyumlu bir şekilde manevi öğretiler içerir.
- Hinduizm: Hinduizm’de peygamber kavramı yoktur. Veda’lar, Upanişadlar, Bhagavad Gita gibi kutsal metinler vardır, ancak bunlar ilahi vahiy olarak değil, kadim bilgelik ve öğreticiler tarafından ortaya konmuş yazılar olarak kabul edilir.
- Reenkarnasyon Anlayışı:
- Mevlevilik: Mevlevilik, İslam’a bağlı olarak, ölümden sonra dirilmeye ve kıyamete inanır. Ruhun bedenden ayrılıp Tanrı’ya döneceği bir yolculuğa vurgu yapar. Reenkarnasyon İslam’da kabul edilmez.
- Hinduizm: Hinduizm’in temel inançlarından biri reenkarnasyondur (samsara). Ruhun bir bedenden diğerine geçerek karmik döngüler içinde devam ettiği düşünülür. Reenkarnasyon, Hinduizm’in ana kavramlarından biridir.
- Kurtuluş Yolu:
- Mevlevilik: Mevlevilik, Allah’a aşk ve ibadet yoluyla kurtuluşa ulaşmayı savunur. Nefsini terbiye etmek, ahlaklı bir yaşam sürmek ve Tanrı’ya tam anlamıyla teslim olmak, kişinin manevi yükselişinin anahtarıdır.
- Hinduizm: Hinduizm’de kurtuluş (mokşa), karma ve samsara döngüsünden kurtulma anlamına gelir. Farklı yollar (bhakti – Tanrı’ya adanmışlık, jnana – bilgelik, karma – eylem) ile ruhun özgürleşmesine ulaşılabilir.
- İbadet ve Ritüeller:
- Mevlevilik: Mevlevi dervişlerinin temel ibadet biçimi sema, zikir ve dua üzerinedir. İslam’ın farz ibadetleri de (namaz, oruç, hac vb.) uygulanır.
- Hinduizm: Hinduizm’de ibadet tapınaklarda tanrılara adaklar sunarak, çeşitli ritüeller ve festivallerle gerçekleştirilir. Ayrıca yoga ve meditasyon da ibadetin bir parçası olabilir. İbadet biçimleri oldukça çeşitlidir.
- Tanrı ile İnsan Arasındaki Mesafe:
- Mevlevilik: Mevlevilik, İslam’ın genel kabulü olan Tanrı ile insan arasındaki mesafeyi vurgular. Allah’ın yüceliği ve insanın O’na tam teslimiyetinin gerekliliği ön plandadır. İnsan Tanrı’ya ulaşmaya çalışır, ancak Tanrı insanla özdeşleşmez.
- Hinduizm: Hinduizm’de bazı felsefi okullar, özellikle Advaita Vedanta, Tanrı (Brahman) ile insan ruhunun (Atman) aslında bir ve aynı olduğunu savunur. Yani insan ve Tanrı arasındaki mesafe bir illüzyondur.
- Mistik Deneyimin Doğası:
- Mevlevilik: Mevlevilik’te mistik deneyim, Allah’a duyulan derin aşk ve bağlılıkla gerçekleşir. Sema ve zikirle Tanrı’ya ulaşma hedeflenir. Bu deneyim, genellikle İslam’ın temellerine sıkı sıkıya bağlı kalır.
- Hinduizm: Hinduizm’de mistik deneyimler, meditasyon, yoga ve farklı manevi pratikler aracılığıyla elde edilebilir. Bu deneyimler, bireysel aydınlanma ve evrensel ruhla bir olma hedefiyle ilişkilidir.
- Çilecilik ve Dünya ile İlişki:
- Mevlevilik: Mevlevi tarikatı, dünya işlerine tamamen sırt çevirmez, aksine dünya içinde yaşarken Allah’a yakın olmayı hedefler. Maddi dünya bir imtihan yeri olarak görülür, ancak tamamen terk edilmez.
- Hinduizm: Hinduizm’de bazı tarikatlar ve sadhu’lar, dünyayı tamamen terk eder ve çilecilik içinde yaşarlar. Maddi dünyadan uzak durmak, daha hızlı bir ruhsal ilerleme aracı olarak kabul edilir.
Bu farklar, Mevlevilik ve Hinduizm’in köken aldığı kültürel, dini ve felsefi bağlamlardaki farklılıkları yansıtır. Her iki gelenekte de manevi yolculuk ön planda olsa da, uygulama biçimleri ve teolojik temeller oldukça farklıdır.
Mevlana’nin Moğollar ile İlişkisi
Mevlana Celaleddin Rumi’nin Moğollarla olan ilişkisi, tarihsel ve politik bir bağlamda ele alınması gereken karmaşık bir konudur. Moğolların Anadolu’yu işgal ettiği dönemde Mevlana, Konya’da yaşıyordu ve Moğolların Anadolu Selçuklu Devleti üzerindeki etkisi oldukça fazlaydı. Bu dönemde Mevlana’nın Moğollarla ilişkisi hakkında farklı görüşler vardır.
1. Siyasetten Uzak Bir Manevi Lider:
Mevlana’nın Moğollarla ilişkisi konusundaki en yaygın görüş, onun siyasi meselelerden uzak durduğu ve manevi bir lider olarak bu tür konulara fazla müdahil olmadığıdır. Mevlana, şiirleri ve düşünceleriyle insanlara Allah’a ulaşma, aşk, hoşgörü ve evrensel barış üzerine odaklanmayı öğütlemiştir. Bu yüzden, Moğolların Anadolu’yu işgal ettiği dönemde, Mevlana’nın doğrudan bir politik aktör olmadığı düşünülmektedir.
2. Moğollarla Dolaylı İlişkiler:
Bazı tarihçiler, Mevlana’nın Moğol liderlerle dolaylı olarak bir ilişki içinde olduğunu öne sürer. Mevlana’nın, Moğolların Konya’yı ve çevresini ele geçirmesi sonrasında, halkın acılarını hafifletmek ve Moğollarla ilişkileri yumuşatmak adına etkili olabileceği düşünülür. Moğol yönetimine karşı direniş göstermek yerine, halkın Moğol hâkimiyeti altında daha az zarar görmesi için bir tür arabuluculuk yaptığı iddia edilmektedir.
3. Moğol Destekçisi İddiaları:
Bazı tarihçiler ve eleştirmenler ise Mevlana’nın Moğol yönetimine karşı pasif bir tutum sergilediğini ve hatta Moğollarla yakın ilişkiler kurduğunu iddia eder. Bu iddialar, Mevlana’nın oğlu Sultan Veled ve öğrencilerinin Moğol komutanlarıyla iyi ilişkiler içinde olduğu ve bu sayede Mevlana ailesinin Moğol yönetimi altında rahat bir hayat sürdüğü yönündedir.
Özellikle Mevlana’nın yakın arkadaşı ve manevi mürşidi olan Şems-i Tebrizi’nin öldürülmesi sonrasında, Moğol işgalinden sonra Mevlana’nın daha çok içe döndüğü ve halkla ve yönetimle ilişkilerini sınırladığı söylenir. Ayrıca, Moğolların işgal ettiği topraklarda Mevlevilik tarikatının yayılmasının, Moğol yönetiminin hoşgörüsüyle mümkün olduğu da iddia edilmektedir.
4. Moğollara Karşı Sessizlik:
Mevlana’nın, Moğolların Anadolu’daki yıkıcı eylemleri karşısında sessiz kalması da bir eleştiri konusu olmuştur. Moğolların Anadolu’da büyük yıkıma neden oldukları ve yerel halk üzerinde ciddi baskı kurdukları bilinirken, Mevlana’nın Moğollara karşı sert bir tavır almadığı söylenir. Ancak bu durum, onun manevi bir lider olarak şiddet ve çatışmadan uzak durma prensibiyle de açıklanabilir.
5. Moğol Valisiyle İlişkisi:
Tarihsel belgelerde, Mevlana’nın Konya’da görev yapan Moğol valisi ile dostane bir ilişki kurduğuna dair bazı bilgiler bulunmaktadır. Moğol valisiyle olan bu ilişki, Mevlana’nın manevi etkisini kullanarak halkın zarar görmesini engellemeye çalıştığı şeklinde yorumlanabilir. Ancak, bu ilişki politik bir ittifaktan ziyade, Moğollarla bir uzlaşma ve barış sağlama girişimi olarak da değerlendirilebilir.
6. Mevlana’nın Barış ve Hoşgörü İlkesi:
Mevlana’nın Moğollarla olan ilişkisinin temelinde, onun genel dünya görüşü olan barış, hoşgörü ve insanları birleştirme düşüncesi olduğu düşünülebilir. Mevlana, insanlar arasında ayrım yapmadan, herkesin Tanrı’nın bir yansıması olduğunu savunmuştur. Moğollarla ilişkisi de bu hoşgörü ve barış felsefesinin bir uzantısı olarak değerlendirilebilir. Moğolların işgali altındaki zor zamanlarda bile insanları bir araya getirme çabası, onun bu dönemde nasıl bir tutum sergilediğini açıklayabilir.
Sonuç:
Mevlana’nın Moğollarla ilişkisi hakkında kesin bilgiler sınırlı olmakla birlikte, onun doğrudan bir siyasi figür olmadığını ve halkın manevi ihtiyaçlarına odaklandığını söylemek mümkündür. Moğollarla doğrudan veya dolaylı ilişkisi, dönemin zor şartlarında barış ve huzur ortamını koruma çabası olarak değerlendirilebilir. Ancak, bu ilişkinin siyasi bir çıkar ilişkisi olduğuna dair kanıtlar çok zayıftır. Mevlana, daha çok evrensel hoşgörü ve manevi öğretileriyle tanınır ve Moğollarla olan ilişkisi de bu çerçevede anlamlandırılmalıdır.
Mevleviliği İslam İnancından Ayıran Şeyler
Mevlevilik, İslam’ın tasavvufi bir kolu olarak kabul edilse de, bazı uygulamaları ve felsefi yönleri ile İslam’ın genel itikadi (inanç) yapısından ayrılan yönleri bulunabilir. Ancak Mevlevilik, özü itibarıyla İslam’a bağlıdır ve İslam itikadına aykırı olduğu düşünülmeyen bir yoldur. Yine de, bazı uygulamalar ve mistik anlayışlar, geleneksel İslam anlayışından farklı olarak algılanabilir. İşte Mevlevilik’i genel İslam itikadından ayıran bazı noktalar:
1. Tanrı ile Birey Arasındaki Yakınlık Anlayışı:
- İslam İtikadı: İslam’da Allah ile insan arasında mutlak bir mesafe vardır. Allah aşkındır (müteal) ve insan O’na ibadet ederek, ahiret hayatında Allah’a yakınlaşmayı amaçlar. İnsan, Allah ile doğrudan bir bütünlük içinde olamaz.
- Mevlevilik: Mevlevilik, Allah ile insan arasında mistik bir birliktelik anlayışını ön plana çıkarır. Mevlana’nın düşüncesinde insan, Tanrı’nın bir yansımasıdır ve Tanrı’ya olan aşk ile O’na ulaşabilir. Bu, Allah ile insan arasındaki mesafeyi daraltan bir mistik deneyimi vurgular. Mevlana’nın “Allah ile birleşme” anlayışı, tasavvufi bir bütünleşme (fenafillah) fikrini içerir.
2. Aşk Merkezli Din Anlayışı:
- İslam İtikadı: İslam’ın geleneksel anlayışında, ibadet ve itaat, Allah’a bağlılığın en önemli unsurlarıdır. Kulluk, Allah’ın emir ve yasaklarına uymakla, ibadet ve ahlaklı davranışlarla gerçekleştirilir.
- Mevlevilik: Mevlevilik’te ibadet ve itaat, Allah’a duyulan derin aşk ile iç içe geçmiştir. Mevlana’nın felsefesinde Tanrı’ya olan aşk, varoluşun merkezindedir. Bu aşk, Tanrı’ya ulaşma aracı olarak görülür ve sevgi, Tanrı ile birlik arayışının temel taşıdır. Mevlevilik’te aşk, ibadetin önünde gelir ve adeta ibadetle özdeşleşir.
3. Sema ve Müzikle İbadet:
- İslam İtikadı: Geleneksel İslam anlayışında, ibadet namaz, oruç, hac gibi belirlenmiş ritüellerle yapılır. İbadetlerde müzik ve dans yoktur; sessizlik, huzur ve ciddi bir disiplin ön plandadır.
- Mevlevilik: Mevlevi tarikatı, sema törenleriyle tanınır. Sema, Mevlevi dervişlerinin müzik eşliğinde döndükleri ve Tanrı’ya mistik bir yolculuğu simgeleyen bir ibadet biçimidir. Bu ritüel, geleneksel İslam ibadet anlayışından farklıdır. Ayrıca Mevlevilik’te müzik, ruhun yücelmesi ve Tanrı’ya yaklaşması için bir araç olarak kullanılır.
4. Mistisizm ve Ruhun Yolculuğu:
- İslam İtikadı: İslam’da, ruhun Allah tarafından yaratıldığı, dünya hayatından sonra bir ahiret hayatı olduğu, cennet ve cehennem ile mükâfat veya ceza bulacağı inancı vardır. Ruh, Allah’a hesap verecektir, ancak ruhun yeniden bedenlenmesi gibi kavramlar yer almaz.
- Mevlevilik: Mevlevilik’te ruhun bir yolculukta olduğuna inanılır ve ölüm, ruhun Tanrı’ya dönüşüdür. Mevlana, ölüm gününü “şeb-i arus” (düğün gecesi) olarak tanımlar; bu, ruhun Tanrı ile yeniden birleşmesini simgeler. Bu anlayış, İslam’ın geleneksel kıyamet ve ahiret inancından daha farklı, daha mistik bir yorum olarak kabul edilebilir.
5. Evrenin ve İnsanın Yaratılışına Mistik Yaklaşım:
- İslam İtikadı: İslam inancında, evren ve insan Allah tarafından yaratılmıştır ve Allah’ın hikmeti ile yönetilir. Allah’ın iradesine mutlak teslimiyet ve yaratılışa dair soruların cevabı Kuran ve sünnetle sınırlıdır.
- Mevlevilik: Mevlevilik’te evren ve insanın yaratılışı, Tanrı’nın aşkının bir tecellisi olarak görülür. Mevlana’ya göre, her şey Tanrı’dan doğmuştur ve evrendeki her şey Tanrı’nın bir parçası ve yansımasıdır. Bu, varoluşu daha mistik ve sembolik bir şekilde ele alır.
6. İnsan-Allah İlişkisinde Hulul (İlahi Varlığın İnsana Girmesi) Anlayışı:
- İslam İtikadı: İslam’da Allah’ın herhangi bir varlık içine girmesi ya da varlıkla bütünleşmesi inancı (hulul) kesinlikle reddedilir. Allah, yarattığı hiçbir şeyle özdeşleştirilemez ve O’nun varlığı aşkındır.
- Mevlevilik: Mevlevilik, Allah’ın insanla ve evrenle bütünleştiği, varlığın birliği (vahdet-i vücut) fikrini benimser. Bu anlayışa göre, tüm varlıklar Allah’ın bir tecellisidir. Bu, İslam’ın geleneksel tevhid anlayışından farklı olarak, daha panteist veya panenteist bir yorum olarak görülebilir.
7. Şeriat ve Tarikat Anlayışı:
- İslam İtikadı: İslam’ın geleneksel anlayışında, şeriat (İslam hukuku), Müslümanların günlük yaşamını düzenleyen kurallar bütünüdür. Her Müslüman’ın bu kurallara uyması zorunludur.
- Mevlevilik: Mevlevilik’te şeriat önemlidir, ancak tarikat yani mistik yol daha ön plandadır. Mevlevilik, şeriatın ötesine geçip, daha derin bir manevi yolculuğa odaklanır. Bu nedenle, Mevlevilik’te bireylerin şeriata bağlılığı yerine, içsel arayış ve manevi olgunlaşma vurgulanır.
8. Evrensel Hoşgörü ve Dinler Arası Yaklaşım:
- İslam İtikadı: İslam, son hak din olduğunu ve Kuran’ın Allah’ın nihai mesajı olduğunu savunur. Diğer dinlere saygı duyulsa da, İslam dışındaki inançlar doğru yol olarak kabul edilmez.
- Mevlevilik: Mevlana, evrensel hoşgörüyü savunmuş ve “Ne olursan ol yine gel” diyerek farklı dinlerden ve inançlardan insanları kucaklamıştır. Mevlevilik’te dinler arası diyalog ve evrensel barış anlayışı ön plandadır. Bu anlayış, geleneksel İslam’ın münhasırlık (exclusive) yaklaşımından daha kapsayıcı ve esnek olarak görülebilir.
Sonuç:
Mevlevilik, İslam’ın bir kolu ve tasavvufi bir hareket olmasına rağmen, İslam itikadından ayrılan mistik ve manevi yorumlarıyla dikkat çeker. Mevlana’nın aşk, hoşgörü ve mistisizme dayalı öğretisi, İslam’ın daha katı teolojik ve fıkhi yapısından farklı olarak daha esnek ve evrenselci bir yaklaşımı içerir. Ancak, Mevlevilik, İslam’la çatışan bir öğreti olarak değil, İslam’ın ruhani boyutuna farklı bir bakış açısı getiren bir tasavvuf yolu olarak görülmelidir.
Mesnevide Geçen İslama Aykırı Sözler
Mevlana’nın Mesnevi adlı eseri, İslam tasavvufunun en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir ve İslam’ın temel öğretileriyle büyük ölçüde uyumlu bir metin olarak değerlendirilir. Ancak, Mesnevi‘de yer alan bazı sözler ve hikayeler, zaman zaman geleneksel İslam anlayışına aykırı gibi görülebilir ya da farklı yorumlamalara neden olabilir. Bu tür ifadeler, genellikle Mevlana’nın derin tasavvufi yaklaşımından ve sembolik dilinden kaynaklanır. İşte Mesnevi‘de geçen ve bazı eleştirmenler tarafından İslam’a aykırı olarak değerlendirilen bazı konular:
1. Vahdet-i Vücut (Birlik Felsefesi) Anlayışı
- İddia: Mevlana’nın eserlerinde, özellikle de Mesnevi’de, insan ile Tanrı arasındaki birliğin (vahdet-i vücut) vurgulandığı görülür. Bu anlayışa göre tüm varlıklar, Allah’ın bir yansımasıdır ve her şey O’ndan gelir. Bu bakış açısı, panteist veya panenteist olarak yorumlanabilir.
- İslam’a Aykırılık Tartışması: Geleneksel İslam itikadında, Allah ile yaratılanlar arasında kesin bir ayrım vardır. Allah aşkındır ve O’nun yaratılanlarla aynı olduğu, onlarla birleştiği veya bir yansıması olduğu düşüncesi, tevhid (Allah’ın birliği) inancına aykırı olarak görülebilir.
2. Şarap ve Sarhoşluk Metaforları
- İddia: Mevlana’nın Mesnevi’de sıklıkla kullandığı semboller arasında şarap ve sarhoşluk yer alır. Şarap, ilahi aşkın bir sembolü olarak kullanılır ve sarhoşluk da Allah’ın aşkı karşısında insanın aklını kaybetmesi anlamına gelir.
- İslam’a Aykırılık Tartışması: İslam’da alkol kullanımı ve sarhoşluk haramdır. Bu nedenle Mevlana’nın şarap ve sarhoşluk metaforlarını kullanması, zahiri (dışsal) anlamıyla ele alındığında İslam’a aykırı gibi görünebilir. Ancak bu semboller tasavvufi anlamda yorumlanmaktadır ve doğrudan alkol tüketimine değil, mistik bir deneyime işaret eder.
3. Reenkarnasyona Benzeyen İfadeler
- İddia: Mesnevi’de yer alan bazı bölümlerde, ruhun bir bedenden başka bir bedene geçebileceğini ima eden ifadeler yer alır. Örneğin, insanın farklı varlık mertebelerinde yeniden doğuşu üzerine bazı sembolik anlatılar vardır.
- İslam’a Aykırılık Tartışması: İslam, reenkarnasyonu reddeder ve ölümden sonra ruhun tekrar doğacağına inanmaz. Bu nedenle, bu tür ifadeler reenkarnasyon inancıyla benzerlik taşıdığı için İslam’a aykırı olarak değerlendirilebilir. Ancak Mevlana, bu tür anlatıları genellikle sembolik anlamda kullanmış ve insanın manevi tekamülünü anlatmıştır.
4. Allah ile Birleşme (Fenafillah)
- İddia: Mevlana, Mesnevi’de Tanrı ile bir olma, O’nunla birleşme (fenafillah) kavramını sıklıkla işler. Bu mistik deneyim, bireyin benliğini tamamen kaybederek Tanrı ile bütünleşmesi olarak tanımlanır.
- İslam’a Aykırılık Tartışması: Geleneksel İslam inancında, Allah ile insan arasında mutlak bir mesafe olduğu vurgulanır. Allah’ın yarattığı herhangi bir varlıkla özdeşleşmesi veya onunla bütünleşmesi tevhid inancına aykırı kabul edilir. Bu nedenle, fenafillah kavramı, bazı çevrelerde İslam dışı olarak eleştirilebilir.
5. Diğer Dinlere Hoşgörü ve Evrenselcilik
- İddia: Mevlana’nın eserlerinde, “Ne olursan ol yine gel” şeklinde ifade edilen, tüm inançlardan ve kimliklerden insanları kucaklayan bir evrenselcilik anlayışı vardır. Bu anlayış, dini sınırlardan bağımsız olarak herkesin Tanrı’nın sevgisine layık olduğunu ima eder.
- İslam’a Aykırılık Tartışması: İslam’ın temel inançlarından biri, İslam’ın son hak din olduğu ve diğer dinlerin İslam’a tabi olmaları gerektiğidir. Mevlana’nın bu tür evrenselci yaklaşımı, bazı eleştirmenler tarafından İslam’ın münhasır (exclusive) teolojik yapısına aykırı bulunabilir.
6. İslam Hukuku ve Şeriatın İkincil Önemi
- İddia: Mevlana, şeriatın (İslam hukuku) dışsal bir rehber olduğunu, ancak manevi yolculukta asıl önemli olanın hakikat (gerçek bilgi) ve marifet (manevi bilgelik) olduğunu savunur. Bu, şeriatın ötesine geçen bir yaklaşım olarak kabul edilebilir.
- İslam’a Aykırılık Tartışması: Geleneksel İslam’da şeriatın uygulanması zorunlu kabul edilir ve ibadetlerin tam anlamıyla yerine getirilmesi esastır. Mevlana’nın şeriata bu kadar fazla vurgu yapmaması ve manevi yolculuğu ön plana çıkarması, İslam’ın kurallarına sıkı sıkıya bağlı çevrelerde eleştiriye açık olabilir.
7. Cinsellik ve İnsanın Nefsine Dair Anlatılar
- İddia: Mesnevi’de cinsellik ve insanın nefsine dair hikayeler ve semboller yer alır. Mevlana, insanın nefsani arzularını kontrol etmesini öğütlerken, zaman zaman cinsellik üzerinden semboller kullanır.
- İslam’a Aykırılık Tartışması: İslam’da cinsellik, evlilik içinde meşru bir fiildir ve nefsin kontrolü önemlidir. Ancak, Mesnevi’de yer alan bazı hikayelerde cinsellikle ilgili semboller, geleneksel İslam yorumcuları tarafından fazla açık ve uygun bulunmayabilir. Mevlana’nın bu tür sembolleri, ahlaki dersler vermek amacıyla kullandığı kabul edilir, ancak bazen yanlış anlaşılmalara neden olabilir.
Sonuç:
Mesnevi, İslam tasavvufunun derin felsefi ve mistik bir eseridir ve Mevlana’nın dili, sembollerle doludur. Bu sembolik anlatım tarzı, İslam’ın geleneksel yorumu ile çelişiyor gibi görünebilir, ancak tasavvufi bir perspektiften yorumlandığında, Mevlana’nın amacının İslam’ın özünü farklı bir biçimde ifade etmek olduğu anlaşılabilir. Mesnevi’de yer alan bu tür ifadeler, daha çok sembolik ve manevi bir anlatım olarak değerlendirilmelidir ve zahiri anlamları üzerinden doğrudan İslam’a aykırı olarak kabul edilmemelidir.